Έρευνα
Το Human(c)ity, ένα πρωταρχικά εθνογραφικό εγχείρημα, εμπνέεται από την μακροχρόνια ανθρωπολογική έρευνα του επιστημονικού υπεύθυνου Ευθύμιου Παπαταξιάρχη στην Σκάλα Συκαμνιάς, μια μικρή κοινότητα ψαράδων στην Βόρεια Λέσβο που έγινε το επίκεντρο της Ευρωπαϊκής ‘προσφυγικής κρίσης’ την περίοδο 2015-6. Το Human(c)ity συνεχίζει την πιο πρόσφατη έρευνα του Ε. Παπαταξιάρχη (2016α και 2016β) πάνω στην πολυδιάστατη επίδραση της ‘προσφυγικής κρίσης’ σε τοπικό, περιφερειακό και εθνικό επίπεδο. Παράλληλα αξιοποιεί τον θεωρητικό προβληματισμό του γύρω από την έννοια της ‘ανθρωπιστικής πόλης’ ως «μια διάσταση του αστικού τοπίου που προκύπτει καθώς η πόλη αποκτά τις ιδιότητες ενός ‘ανθρωπιστικού χώρου’ και έτσι μετατρέπεται σε σύνθετο και ιδιαίτερα δυναμικό πεδίο συνάντησης και σύγκρουσης πολιτικών, νομικών και οικονομικών συλλογικών δρώντων, θεσμών, μηχανισμών και διαδικασιών» (Παπαταξιάρχης 2017).
Στην Σκάλα ο επιστημονικός υπεύθυνος συνεχίζει την έρευνά του εστιάζοντας σε μεγαλύτερο βάθος στη συνάθροιση και συναρμογή των επίσημων και ανεπίσημων ‘πρωτοβουλιών’, μηχανισμών και δομών που συνθέτουν την τοπική ανθρωπιστική σκηνή. Εξετάζει τις διαδικασίες ίδρυσης των καταυλισμών πρώτης υποδοχής και μετάβασης αλλά και των άλλων ανθρωπιστικών ‘δομών’ από ξένους και εντόπιους ανθρωπιστικούς δρώντες στην πρώτη φάση της ‘προσφυγικής κρίσης’.
Η έρευνα στην Σκάλα έχει διπλή στόχευση. Από την μια πλευρά επιχειρείται η ιστορική ανασυγκρότηση του ανθρωπιστικού μικρόκοσμου της Σκάλας μέσα από τον συνδυασμό της εθνογραφικής έρευνας με την προφορική ιστορία. Η υλοποίηση του παραπάνω στόχου βασίζεται ανάμεσα σε άλλα και στην εθνογραφική γνώση των ιστορικά καθιερωμένων πολιτισμικών δεξιοτήτων με τις οποίες οργανώνεται η κοινωνική διάδραση και ανταλλαγή, γνώση που αποκτήθηκε μέσα από την αρχική εθνογραφική έρευνα του επιστημονικού υπεύθυνου στην Σκάλα στις αρχές της δεκαετίας του 1980. Στο μεθοδολογικό επίπεδο δίνεται ειδική προσοχή στην κατανόηση της οπτικής τόσο των εντόπιων όσο και των ανθρωπιστικών δρώντων.
Από την άλλη πλευρά, η έρευνα στην Σκάλα εξετάζει το σχηματισμό της ανθρωπιστικής σκηνής με όρους κοινωνικής διάδρασης ανάμεσα σε ένα πλήθος δρώντων. Ιδιαίτερα δίνει έμφαση στις διαδικασίες διαμεσολάβησης, στις στρατηγικές των διαμεσολαβητών και στη διάδρασή τους με την τοπική κοινωνία αλλά και στις επιπτώσεις της διαμεσολάβησης τόσο στην μορφή όσο και στο περιεχόμενο της ανθρωπιστικής σκηνής. Η μεσολάβηση συνιστά σημαντική οπτική γωνία για να κατανοήσουμε τις κοινωνικές, πολιτικές και πολιτισμικές επιπτώσεις της ‘προσφυγικής κρίσης’ στην τοπική κοινωνία. Επίσης μας επιτρέπει να προσεγγίσουμε τις δυνατότητες που λανθάνουν στην τρέχουσα διαχείριση της ‘κρίσης’.
Βιβλιογραφία
Ευθύμιος Παπαταξιάρχης, “Being ‘there’: At the frontline of the ‘European refugee crisis’”, Parts 1 and 2, Anthropology Today 32(2): 5-9 and 32(3): 3-7, 2016a. https://www.researchgate.net/publication/301235252 https://www.researchgate.net/publication/303747467
Ευθύμιος Παπαταξιάρχης, «Μια μεγάλη ανατροπή; Η ‘Ευρωπαϊκή προσφυγική κρίση’ και ο νέος πατριωτισμός της ‘αλληλεγγύης». Σύγχρονα Θέματα 132-133: 7-28, 2016b. https://www.researchgate.net/publication/301235252
Ευθύμιος Παπαταξιάρχης, «Ασκήσεις συμβίωσης στην ‘ανθρωπιστική πόλη’: Άτυπες εκπαιδευτικές πρακτικές και διακυβέρνηση του ‘προσφυγικού’ μετά το 2016». Σύγχρονα Θέματα 137: 74-89, 2017. https://www.researchgate.net/publication/320288485
Στόχος της έρευνας στη Μυτιλήνη και τη Λέσβο είναι η χαρτογράφηση του πεδίου της ανθρωπιστικής διακυβέρνησης στο νησί και στην πρωτεύουσά του. Συνδυάζοντας ποιοτικά και ποσοτικά στοιχεία και μεικτή μεθοδολογία, που περιλαμβάνει τόσο διαδικτυακή έρευνα, όσο και εθνογραφική έρευνα στη Λέσβο, η έρευνα εστιάζει στη συγκέντρωση, στην ανάλυση και στην παρουσίασή του «ανθρωπιστικού τοπίου» της Λέσβου, στις πολλαπλές του διαστάσεις και σε δύο διαφορετικές χρονικές στιγμές. Συγκεκριμένα, εστιάζει στην περίοδο μεταξύ του καλοκαιριού του 2019 και άνοιξη του 2020 και στην περίοδο από τον Μάρτιο του 2020 μέχρι σήμερα, και σε τρία διαφορετικά, αλλά και αλληλένδετα, επίπεδα καταγραφής και ανάλυσης.
Οι δύο χρονικές περίοδοι καταγραφής ακολουθούν τις μεταβολές στη διαμόρφωση του «ανθρωπιστικού τοπίου», που αντιστοιχούν με τις αλλαγές της κυβερνητικής πολιτικής, αλλά και τις αλλαγές πανδημίας της νόσου COVID-19. Επίσης, περιλαμβάνουν στιγμές δραματικών αλλαγών, όπως είναι η καταστροφή του καταυλισμού της Μόριας (Κέντρο Υποδοχής και Ταυτοποίησης – ΚΥΤ) τον Σεπτέμβριο του 2020 και η επακόλουθη κατασκευή του νέου καταυλισμού «Μαυροβούνι».
Τα τρία επίπεδα καταγραφής και ανάλυσης περιλαμβάνουν, πρώτον, την καταγραφή και παρουσίαση ποσοτικών στοιχείων για τους/τις αιτούντες/σες άσυλο που διαμένουν στο νησί, δεύτερον, την πραγματοποίηση ποιοτικής και ποσοτικής χαρτογράφησης των δρώντων που παράγουν «ανθρωπιστικό έργο» και, τρίτον, την ανάλυση των κοινωνικών και πολιτικών επιπτώσεων του ανθρωπιστικού καθεστώτος και της παρουσίας των αιτούντων άσυλο στην τοπική κοινωνία.
Βιβλιογραφία
Καραθανάσης, Π. (2020), ΚΥΤ Μόριας 2020: Ανάμεσα στο «Hotspot» και τον «καταυλισμό-πόλη», Refugee Observatory Blog.
Στην Αθήνα το έργο αναπτύσσεται προς δύο κατευθύνσεις και υλοποιείται μέσα από δύο εντατικές και συμπληρωματικές εθνογραφικές έρευνες που έχουν ως αντικείμενο: Πρώτον, δύο διαφορετικά μοντέλα στέγασης αιτούντων άσυλο: α) τον δημοτικό καταυλισμό του Ελαιώνα και β) διαμερίσματα του εγχειρήματος ESTIA, που χρηματοδοτείται από ειδικό πρόγραμμα της ΕΕ και υλοποιείται υπό την αιγίδα του Υπουργείου Μετανάστευσης και Ασύλου με τη συνεργασία διαφορετικών εταίρων (π.χ. Δήμος Αθηναίων και ΜΚΟ). Δεύτερον, το ζήτημα της εγκατάστασης, κυρίως Αφγανών και Πακιστανών αιτούντων άσυλο, σε σχέση με υφιστάμενα δίκτυα κοινωνικότητας με αναφορά σε μεταναστευτικές συσσωματώσεις και σε χώρους θρησκευτικής δραστηριότητας.
Εθνογραφική έρευνα σε δύο διαφορετικά μοντέλα στέγασης αιτούντων άσυλο
Η εθνογραφική έρευνα στην Αθήνα που έχει ως αντικείμενο τη μελέτη της εγκατάστασης αιτούντων άσυλο α) στην Ανοιχτή Δομή Φιλοξενίας του Ελαιώνα και β) σε διαμερίσματα του προγράμματος ESTIA πραγματοποιήθηκε από τη Μαρίκα Ρόμπου-Λεβίδη. Μεθοδολογικά υλοποιήθηκε μέσα από επιτόπια έρευνα στους δύο παραπάνω “χώρους” -η οποία λόγω των μέτρων κατά της πανδημίας ήταν πολύ μικρότερης έκτασης από αυτή που είχε αρχικά προγραμματιστεί- και διαδικτυακές συνομιλίες με αιτούντες άσυλο, άτομα από το θεσμικό περιβάλλον, ανθρωπιστικούς δρώντες και μέλη της τοπικής κοινωνίας. Τόσο η χρονικά σύντομη έρευνα στο πεδίο όσο και η πιο μακροπρόθεσμη διαδικτυακή επικοινωνία με τους συνομιλητές πραγματοποιήθηκαν κατά το διάστημα Ιουνίου 2020 – Ιουλίου 2021. Και στις δύο περιπτώσεις, την επικοινωνία με τους αιτούντες άσυλο διευκόλυναν διερμηνείς (φαρσόφωνοι και αραβόφωνοι). Στις συνομιλίες όπου οι πληροφορητές γνώριζαν ελληνικά, αγγλικά ή γαλλικά, η επικοινωνία με την ερευνήτρια έγινε αδιαμεσολάβητα. Το σύνολο των συνομιλητών ανέρχεται σε 95 άτομα. Οι 70 από αυτές τις συνομιλίες καταγράφηκαν ηχητικά και καταχωρήθηκαν στο Αρχείο Προφορικής Ιστορίας του Παρατηρητηρίου για τη Μεταναστευτική και Προσφυγική Κρίση στο Αιγαίο.
Εθνογραφική έρευνα στις άτυπες μορφές εγκατάστασης των αιτούντες άσυλο από το Πακιστάν και Αφγανιστάν.
Η εθνογραφική έρευνα στην Αθήνα, με αντικείμενο μελέτης τους μεσολαβητικούς παράγοντες στις άτυπες μορφές εγκατάστασης των αιτούντες άσυλο από το Πακιστάν και Αφγανιστάν, πραγματοποιήθηκε από τον Ερβίν Σέχου. Μεθοδολογικά εστιάζει σε τέσσερα εθνογραφικά τοπία: την πλατεία Βικτωρίας, μια γειτονία στην περιοχή της Μεταξουργείου, στο «Πατόγκ» ως μια εθνοπολιτισμική χωρική κατηγορία, και στην Κοινότητα Αφγανών Μεταναστών και Προσφύγων στην Ελλάδα. Βασίζεται στις εμπειρίες των συνομιλητών, στη συνύπαρξη του ερευνητή μαζί τους μέσα στην καθημερινότητα, και σε συνεντεύξεις μη κατευθυνόμενου τύπου, που αποτυπώνουν τόσο τα ποιοτικά χαρακτηριστικά όσο και τον χρονικό ορίζοντα της παρακολούθησης της πορείας τους.
Πρόκειται για μια εθνογραφία σε «κίνηση» που αναδεικνύει την συμμετοχική και υποστηρικτική εμπλοκή του ερευνητή στην αντιμετώπιση των καθημερινών ζητημάτων.Η ερευνητική δράση και η παρέμβαση στο πεδίο ξεκίνησε προς το τέλος του Φλεβάρη του 2020 και συνέπεσε με την αναζωπύρωση της υγειονομικής κρίσης λόγω της πανδημίας -19. Κατά την διάρκεια της έρευνας έχουν καταγραφεί τριάντα οχτώ μη δομημένες συνεντεύξεις. Τα ηχητικά αρχεία τους καταχωρήθηκαν στο Αρχείο Προφορικής Ιστορίας του Παρατηρητηρίου για τη Μεταναστευτική και Προσφυγική Κρίση στο Αιγαίο. Επίσης συγκεντρώθηκε υλικό από έρευνα γραφείου. Λήφθηκαν υπόψη εκθέσεις και έγγραφα σχετικά με τους αιτούντες άσυλο και τον προσφυγικό πληθυσμό, τα οποία έχουν παραχθεί από ανθρωπιστικές οργανώσεις, ομάδες αλληλέγγυων, ακτιβιστών και εθελοντών αλλά και τον ακαδημαϊκό χώρο. Τέλος, πραγματοποιήθηκε δικτύωση με διαδικτυακές κοινότητες που εξασφάλισε πρόσβαση στις διαδικτυακές συνομιλίες και δράσεις των υπό διερεύνηση πληθυσμιακών ομάδων.
The research project was supported by the Hellenic Foundation for Research and Innovation (H.F.R.I.) under the “First Call for H.F.R.I. Research Projects to support Faculty members and Researchers and the procurement of high-cost research equipment grant” (Project Number: HFRI-FM17-67)